Tóm tắt nội dung
Tác giả Nguyễn Công Trứ đã thể hiện rất rõ thái độ sống của mình về chốn quan trường trong bài ca ngất ngưởng. Đó là thái độ coi thường danh lợi và khát vọng được sống tự do, tự tại. Có thể thấy rằng, trong xã hội lúc bấy giờ, cái “ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ đã bộc lộ một cách rõ nét với bản lĩnh cứng cỏi. Nó sự thức tỉnh ý thức cá nhân cũng như một nhân sinh quan tiến bộ hiện đại. Soạn bài ca ngất ngưởng chúng ta sẽ thấy rõ được điều này.
Tác giả và tác phẩm
Tác giả
Nguyễn Công Trứ (1778 – 1858) tự là Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai và biệt hiệu Hi Văn. Ông xuất thân trong một gia đình Nho học. Ông sinh ra và lớn lên ở làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Từ nhỏ ông đã có dịp tiếp xúc với nghệ thuật ca trù. Chính điều này đã ảnh hưởng đến các sáng tác của ông sau này. Năm 1819, Nguyễn Công Trứ đỗ Giải nguyên và bắt đầu với cuộc đời làm quan. Ông có tài năng trên nhiều lĩnh vực nhưng cuộc đời làm quan lại không hề suôn sẻ. Các sáng tác của Nguyễn Công Trứ hầu hết đều viết bằng chữ Nôm. Thể loại yêu thích của ông là hát nói. Ông để lại cho đời khoảng 50 bài thơ, trên 60 bài ca trù và một bài phú.
Bài ca ngất ngưởng là một tác phẩm đặc sắc
Tác phẩm
Bài ca ngất ngưởng là một trong những tác phẩm xuất sắc của Nguyễn Công Trứ. Tác phẩm được ra đời trong thời gian sau khi ông về hưu (tức năm 1848). Soạn bài ca ngất ngưởng sẽ thất được thể ca trù. Trên cơ sở ý thức về tài năng và nhân cách, ông đã phô trương sự ngang tang và sự phá cách trong lối sống. Đó là một lối sống ít xuất hiện trong các nho sĩ lúc bấy giờ.
Soạn bài ca ngất ngưởng để hiểu hơn về tác phẩm
Câu 1: Nghĩa của từ ngất ngưởng
Trong bài thơ, ngoài tựa đề, từ ngất ngưởng được sử dụng bốn lần. Ngất ngưởng trong ngữ cảnh của bài thơ có thể hiểu là sự ngang tang hay sự phá cách. Tác giả thể hiện sự ngất ngưởng là vì cho rằng mình hơn người. Hơn người ở đây chính là hơn những kẻ quyền thế và quan cao chức trọng. Trong bốn lần sử dụng từ ngất ngưởng, ngoài từ ngất ngưởng ở cuối bài thơ, ba từ còn lại được gắn với hoàn cảnh và môi trường khác nhau.
Trước hết là ông ngất ngưởng trong thực hiện chức phận làm quan của mình. Thể hiện được phong cách ngạo nghễ như vậy là bởi tác giả có tài năng thực sự. Ông không chấp nhận luồn cúi để tiến thân. Chính bởi thái độ này mà cuộc đời làm quan của Nguyễn Công Trứ không chút nào bằng phẳng như những người khác.
Soạn bài ca ngất ngưởng để thấy rõ được dụng ý của tác giả
Soạn bài ca ngất ngưởng, từ ngất ngưởng đầu tiên chỉ sự thao lược, tài năng của Nguyễn Công Trứ. Từ ngất ngưởng thứ hai chỉ thái độ ngang tàng của tác giả khi làm dân thường. Từ thứ ba khẳng định cái hơn người của ông là dám thay đổi và thích nghi với hoàn cảnh. Từ một viên tướng tay kiếm cung oanh liệt có thể hiền lành. Nhưng còn hơn người là việc đem cả gái hầu vào chốn chùa chiền.
Từ thứ tư cho thấy tác giả hơn người là vì dám coi thường công danh phú quý, coi thường cả dư luận khen chê. Có thể thỏa thích vui chơi bất cứ thú gì mà không vướng bận đến sự ràng buộc thân phận. Từ ngất ngưởng cuối cùng là sự đánh giá của tác giả về con người mình. Hai điều quan trọng nhất với đấng nam nhi là kinh bang tế thế và đạo vua tôi.
Câu 2: Soạn bài ca ngất ngưởng – Quan niệm về làm quan của tác giả
Nguyễn Công Trứ biết làm quan là mất tự do. Nên ông coi chốn quan trường là cái lồng giam hãm. Thế nhưng ông vẫn làm quan. Vì ông quan niệm đó là nơi để thể hiện tài năng và nhiệt huyết cho xã hội, cho triều đình, cho đạo vua tôi. Nên ông có quyền ngất ngưởng nhất trong triều. Dễ thấy rằng, ngất ngưởng thực chất là một phong cách sống tôn trọng sự trung thực, tôn trọng cá tính. Ở đây không chấp nhận sự khắc kỉ phục lễ, uốn mình theo lễ và danh của Nho giáo.
Tác giả đã bày tỏ thái độ của mình với cuộc sống làm quan
Câu 3: Thái độ ngất ngưởng của tác giả
Trong bài thơ, tác giả đã nói về mình và đánh giá chính mình. Giọng điệu tự thuật rất khẳng khái, đầy cá tính. Nên cho thấy ông rất thẳng thắn và có ý thức về cách sống của mình. Nguyễn Công Trứ rất tự hào về những đóng góp cho xã hội. Ông tự hào vì chính thái độ coi thường danh lợi, coi thường phú quý và công danh của mình.
Câu 4: Nét tự do của thể hát nói và sự so sánh với thơ Đường luật
Thể hát nói được phát triển mạnh bắt đầu từ những năm đầu thế kỉ XIX. Nhiều nhà nho, nhà thơ đã gửi gắm tâm sự của mình trong các sáng tác bằng thể hát nói. Vì vậy, thể loại này phát triển một cách nhanh chóng và chiếm vị trí độc tôn trong suốt khoảng thời gian dài. Nó đã trở thành một khuynh hướng văn học thời đại.
So với thể thơ Đường luật, hát nói rất phóng khoáng và tự do hơn nhiều. Hát nói còn có quy định về số câu, về cách chia khổ. Nhưng nhìn chung người viết hoàn toàn có thể phá cách để tạo nên một tác phẩm tự do. Chẳng hạn về số câu, số chữ, nhịp điệu, cách gieo vần,…
Với toàn bộ nội dung phía trên, hi vọng các em sẽ chọn lọc được những nội dung phù hợp để chuẩn bị phần soạn bài trước khi tới lớp.
